Depresja wśród dzieci i nastolatków od lat stanowi obszar zainteresowania psychiatrów i psychologów klinicznych. Na kliniczną depresję cierpi 1% dzieci przedszkolnych powyżej 3-go roku życia, 2% w grupie dzieci 6-12 lat oraz do 20% w grupie młodzieńczej. U dzieci depresja występuje z równą częstotliwością u obu płci. W wieku nastoletnim częściej chorują dziewczęta.
Depresja jest chorobą, która może zagrażać życiu. Jest to długotrwały, szkodliwy i poważny stan z nadmiernie obniżonym nastrojem oraz objawami psychicznymi, behawioralnymi i fizycznymi.
O dziecięcej depresji mówi się od niedawna. Wcześniej chorobę tę diagnozowano tylko u ludzi dorosłych. U dzieci była ona niezauważana, ponieważ nikt nie pytał ich o to, co czują czy w jakim są nastroju. Dziś wiemy, że dzieci podobnie jak dorośli doznają frustracji, rozczarowania, przeżywają smutek. Jeśli te trudne uczucia wywołane różnymi sytuacjami nie mijają przez długi czas (nawet kilku miesięcy), to możemy powiedzieć, że cierpią na depresję. W przypadku zwykłego smutku zwykle pomaga miła niespodzianka, prezent, wspólne spędzanie czasu z rodzicami, pozytywna uwaga rodziny. W przypadku depresji to za mało.
Objawy depresji u dzieci i młodzieży
Przejawy depresji zależą od wieku dziecka. Depresja u dzieci, podobnie jak u dorosłych, wiąże się z długotrwałym obniżeniem nastroju. Młodsze dzieci częściej mają nastrój drażliwy, a nie depresyjny, i zgłaszają więcej skarg somatycznych (np. bóle głowy, brzucha, biegunki, moczenie). Może pojawiać się odmowa uczęszczania do szkoły, wycofanie się z zabaw i kontaktów, zmniejszenie zainteresowań. Zaburzenia snu i apetytu są mniej powszechne u dzieci niż u osób dorosłych, rzadziej pojawia się spowolnienie psychomotoryczne i poczucie winy. U starszych dzieci wyraźne jest depresyjne zaburzenie myślenia: poczucie beznadziejności i bezradności, negatywna ocena siebie, świata i przyszłości. U niektórych osób mogą wystąpić myśli samobójcze. Obraz zaburzeń depresyjnych u młodzieży może mieć charakter atypowy i obejmować takie objawy, jak np. nadmierna senność, wzrost masy ciała, uczucie ciężkości w kończynach, nadmierna wrażliwość na odrzucenie społeczne albo pobudzenie psychomotoryczne. Kolejne „nietypowe” objawy depresji, które występują u dzieci, to zaburzenia koncentracji uwagi i trudności z zapamiętywaniem. To powoduje, że ci uczniowie opuszczają się w nauce, przestają odrabiać lekcje i nie chcą chodzić do szkoły. W skrajnych przypadkach nie chcą nawet wyjść z pokoju, ponieważ towarzyszy im silny lęk. Z kolei lęk i napięcia mogą wywołać pobudzenie psychoruchowe. Dziecko wierci się na krześle, nie może usiedzieć w jednym miejscu i myśli tylko o tym, żeby uciec do swojego pokoju lub gdzieś, gdzie poczuje się bezpieczne. Zamyka się w czterech ścianach i czasami jedynym jego „przyjacielem” pozostaje komputer, przed którym spędza bardzo dużo czasu. Długotrwałe poczucie smutku i niezrozumienia powoduje, że dzieci doświadczające depresji wycofują się z kontaktów międzyludzkich. Na każdą próbę zbliżenia się do nich mogą reagować agresywnie.
Przyczyny depresji
Depresja nie jest wywoływana przez jeden konkretny czynnik. Do depresji u dzieci i młodzieży doprowadzają różne czynniki biologiczne, społeczne i psychologiczne, najczęściej połączone ze sobą. Trudno jest przewidzieć, u którego dziecka wystąpi depresja, a u którego nie. Są jednak pewne czynniki predysponujące do jej wystąpienia. Należy do nich podatność genetyczna oraz indywidualna wrażliwość układu nerwowego, czyli podatność na zranienie, słaba regulacja emocji i małe umiejętności rozwiązywania problemów. Do depresji może doprowadzić również trudna sytuacja rodzinna: śmierć członka rodziny, rozwód rodziców, separacja, choroba rodzica, a także trudności w nawiązywaniu relacji z rodzicami, chłodne więzi, bardzo restrykcyjne i kontrolujące postawy rodzicielskie, nadmiernie opiekuńczy rodzice lub niezbyt zaangażowani. Do innych przyczyn społecznych należą trudności szkolne, przemoc, trudności w kontaktach z rówieśnikami czy nauczycielami, choroba przewlekła czy brak wsparcia w rodzinie.
Przebieg depresji u dzieci i młodzieży zależy od: fazy rozwojowej, nasilenia objawów oraz czasu trwania zaburzenia. Im młodsze dziecko, tym groźniejsze są skutki utrzymywania się nieleczonego zespołu depresyjnego dla ogólnego rozwoju dziecka. W okresie rozwojowym depresja ma często przewlekły i nawracający charakter. Nawet jeśli zaburzenia nastroju ustąpią, inne objawy depresji mogą utrzymywać się bardzo długo. Należą do nich: niepokój, nadmierne zmęczenie, zaburzenie uwagi, trudności z podejmowaniem decyzji, poczucie winy i myśli o śmierci.
Skutki depresji
Depresja powoduje wiele negatywnych skutków w funkcjonowaniu rodzinnym, społecznym oraz szkolnym. Dzieci i młodzież mają słabe wyniki w nauce, trudności w kontaktach z członkami rodziny i z rówieśnikami. Depresja w okresie młodzieńczym wiąże się także ze zwiększonym ryzykiem samobójstwa, nadużywania substancji psychoaktywnych, z nasileniem się problemów ogólnozdrowotnych, gorszym funkcjonowaniem w pracy oraz trwałymi trudnościami interpersonalnymi w wieku dorosłym. Badania dowodzą, że dzieci i młodzież przechodzące epizody depresyjne są bardziej narażone na wystąpienie chorób psychicznych w wieku dorosłym.
Terapia i leczenie depresji
Najczęściej proponowane jest oddziaływanie psychologiczne, a gdy nie przynosi efektu należy włączyć leczenie farmakologiczne. Stosowanie leków jest metodą uzupełniającą dla psychoterapii. O zastosowaniu leków decyduje lekarz psychiatra dzieci i młodzieży. Kompleksowe leczenie depresji zwykle odbywa się w poradni zdrowia psychicznego.
Terapia indywidualna z małymi pacjentami jest praktycznie niemożliwa, dlatego biorą w niej udział również ich rodzice. Opiekunowie uczą się, jak postępować z dzieckiem cierpiącym na depresję. Małe dzieci zwykle korzystają z terapii, która przyjmuje formę zabawy. Maluchy uczą się nawiązywać kontakty z rówieśnikami i radzić sobie z emocjami. Poprzez rysunki i odgrywanie scenek dzieci poznają sposoby wyrażenia emocji, a także mówienia o emocjach. Pomocne w terapii depresji u dzieci są bajki terapeutyczne, dzięki którym maluch ma szansę utożsamić się z przeżyciami bohatera i razem z nim poszukać rozwiązania problemu. W przypadku nastolatków terapia wygląda nieco inaczej. Najczęściej stosowana jest terapia poznawczo-behawioralna, gdyż takie podejście ma udowodnioną naukowo skuteczność. Podczas takiej terapii opartej na szczerej rozmowie i zaufaniu młodego pacjenta do terapeuty, odkrywane jest podłoże zaburzeń, odblokowywane są skryte i tłumione uczucia. Psycholog, czy psychoterapeuta zadają odpowiednie pytania, które mają skłonić nastolatka do refleksji i uświadomienia sobie pewnych mechanizmów rządzących jego umysłem i odczuciami. Młody człowiek zaczyna poznawać możliwości poradzenia sobie z problemami, lecz to od niego zależy co wybierze. Terapeuta ma zadanie ukierunkować jego myślenie i pokazać możliwości. Do pełnych efektów terapii potrzebne jest zaangażowanie nastolatka, jego rodziny, terapeuty i przede wszystkim cierpliwość. Depresji nie wyleczy jedno spotkanie. Nierzadko młodzi ludzie uczęszczają na terapię przez wiele miesięcy i nawet po zakończeniu terapii są obarczeni ryzykiem ponownego wystąpienia zaburzenia w przyszłości. Najważniejsze to nie bać się poszukać pomocy.
Bibliografia:
- Kołodziejczyk M., Depresja u dzieci i młodzieży: podstawy teoretyczne, psychoterapia poznawczo-behawioralna [w:] Psychoterapia 2, 2008.
- Bomba J., Modrzejewska R. Prospektywne badanie dynamiki depresji u młodzieży w średniej fazie dorastania. Psychiatr. Pol. 2006; 4: 683–695.
Oprac. mgr Magdalena Chomiuk
Dodano: 24 lutego 2021, do kategorii Bez kategorii
